Türk kökenli devletler ve hanedanlar tarafından yönetilen İran ile Anadolu'da yerleşik olan Türkler arasındaki tarihsel etkileşimler, gerginlikler ve savaşlarla doludur. Özellikle 16. yüzyılda İran'da Şiiliği kabul eden Safeviler'in iktidarı ele geçirmesi, Türk-İran ilişkilerinde dönüm noktası olmuş ve bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu ile Safeviler arasındaki bazı savaşlar, Sünni-Şii çatışmalarına dönüşmüştür. 17 Mayıs 1639 tarihinde Kasr-ı Şirin Antlaşması'nın imzalanmasıyla, savaşlar sona ermiş ve Osmanlı İmparatorluğu bu savaşların galibi olmuştur.
Kasr-ı Şirin Antlaşmasıyla belirlenen Türkiye-İran sınırı, günümüzde hala geçerliliğini sürdürmekle beraber, Orta Doğu'da emperyalist cetvelle çizilmemiş tek sınır olma ayrıcalığına sahiptir. (1932 yılında küçük çaplı bir düzenleme yapılmıştır)
Bu antlaşmanın imzalandığı 1639 yılından, 1823 yılına kadar, iki ülke arasında yine pek çok savaş çıkmıştır. 19. yüzyılda ise, her iki ülkenin iç ve dış problemleri sebebiyle, nispeten bir barış dönemi yaşanmıştır.
Cumhuriyet döneminde Türkiye-İran ilişkileri:
Birinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiye'de Milli Mücadele'nin zaferle sonuçlanmasıyla, Ankara'da TBMM Hükümeti güç kazanırken, İran'da da milliyetçi ve anti-emperyalist bir subay olan Rıza Han askeri darbe ile iktidarı ele geçirmiştir. (1921). Türkiye'de Cumhuriyetin kurulduğu ve Mustafa Kemal Atatürk'ün Cumhurbaşkanı olduğu dönemde İran’da ise Rıza Han, başbakan olarak gücünü sağlamlaştırmıştır.
Türkiye, 1925-1930 tarihleri arasında Doğu bölgelerinde meydana gelen bir dizi isyanı kararlılıkla bastırmıştı. Fakat İran'ın Kürt isyancılara karşı kararsız tutumu sebebiyle İran’a kaçan isyancı gruplar, buradaki başka aşiretleri de yanlarına alarak, Türkiye’nin doğu sınırlarında karışıklıklar çıkarmay devam etmişlerdir.
Bu durum üzerine Türkiye İran’a nota vererek, sorunun çözümü için; “Türkiye-İran sınırında bir düzenleme yapılması veya Türk Ordusu'nun, İran içlerinde operasyon yapmasına müsaade edilmesini” talep etmiştir. Türkiye'nin kararlı tutumu sonucu, 23 Ocak 1932'de Tahran'da Türkiye-İran sınır antlaşması imzalanmış ve bu antlaşma ile Ağrı Dağı'nın tamamı Türkiye'ye verilmiş, karşılığında ise Van civarındaki bir miktar arazi (Kotur) İran'a bırakılmıştır.
Bu anlaşmadan sonrada benzer hadiseler ve başka etkenler nedeniyle; Türkiye-İran ilişkilerinde günümüze kadar gerginlikler yaşanmış olsa da uluslararası konjonktürün etkisiyle ve her iki ülkede yaşanan iç ve dış sorunlar sebebiyle bu gerginlikler ya diplomatik yollarla çözülmüş ya da zamana bırakılmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder